Capoeira to muzyka
Capoeira to sztuka walki, która nie istnieje bez muzyki. Mówi się, że jest ona sercem i duchem capoeira. Odgrywa kluczową rolę, nie tylko nadając rytm i tempo walki, ale także przekazując historię i kulturę tej sztuki. W tym artykule przyjrzymy się różnym rodzajom piosenek w capoeira i ich znaczeniu, a na końcu znajdziecie kilka śpiewanych u nas w grupie.
Historia zapisana w pieśniach
Pieśni śpiewane w capoeira przywołują wspomnienia z przeszłości, legendy i opowiadają historie z życia Brazylijczyków. Napominają graczy i komentują to, co dzieje się podczas roda de capoeira.
Teksty zawsze czerpały z szerokiego repertuaru tradycji i kultury afro-brazylijskiej. Dobrze wprawieni soliści nie ograniczali się do zwykłego powtarzania istniejących piosenek. Raczej bazowali na znanych utworach, zmieniając je. Dzisiaj raczej powstają całkowicie nowe teksty. W ten sposób capoeristas przekazują w pieśniach swoje biografie, przekonania i uczucia.
W połowie XX wieku raczej stawiano na interpretacje i dodawanie własnych zwrotek do znanych utworów. Jeżeli po refrenie który śpiewa chór, solista zaśpiewał tradycyjne zwrotki, to mógł on wówczas zaimprowizować swoją partię. Zwykle śpiewacy używali starszych, ustalonych wersetów, ale wstawiali też inne (własnego autorstwa), aby skomponować piosenkę dostosowaną do kontekstu danego wykonania. W ten sposób mogli oni zaprezentować swoje umiejętności improwizatorskie, nawiązując w dalszym ciągu do tradycji.
Rodzaje pieśni w Capoeira
Formalne pieśni z pierwszej połowy XX wieku można podzielić na cztery kategorie, których nazwy również różniły się w zależności od grupy:
- Ladainha
- Louvação
- Corrido
- Quadra
Są to typowe rodzaje pieśni dla capoeira Angola i Regional. W capoeira moderna niektóre z nich praktycznie się nie stosuje. W dzisiejszych czasach możemy spotkać się także z nowoczesnymi wersjami standardowych pieśni. W zależności od stylu i grupy, pieśni te ewoluują, zmieniają długości i z czasem bardzo trudno jest rozróżnić je od siebie.
Ladainha
Ladainha (litania) to długa narracyjna pieśń, która jest śpiewana na początku roda (kręgu, w którym dwóch zawodników gra ze sobą capoeira). Zazwyczaj wykonywane są przez osobę prowadzącą roda i trzymającą berimbau gunga: mestres (mistrzów) lub doświadczonych capoeiristas. Podczas ladainha nie klaszcze się w dłonie, a instrumenty grają powoli do rytmu angola. Wykonanie ladainha buduje atmosferę na roda i żadna gra nie może zacząć się przed odśpiewaniem jej w całości.
Solista rozpoczyna śpiew od krzyku „Iê”. Słowa pieśni zazwyczaj nawiązują do znanych postaci ze świata capoeira (np. Besouro Manganga), wydarzeń historycznych lub legend. Zdarza się też, że może ona komentować poszczególnych graczy, dlatego trzeba uważnie jej słuchać (zwłaszcza osoby który stoją pod berimbau i czekają na rozpoczęcie gry).
Jednym z najbardziej znanych przykładów ladainha jest pieśń „Berimbau” autorstwa Mestre Bimba. Opowiada ona o historii berimbau, głównego instrumentu muzycznego w capoeira, oraz o znaczeniu muzyki w tej sztuce walki.
W capoeira angola zamiennie z Ladainha można śpiewać Chula. Bazuje ona na zasadzie dialogu pomiędzy wokalistą, a chórem, z tym że część solisty jest dużo dłuższa. Wersy solisty mogą być improwizowaną wiadomością do jakiegoś gracza capoeira. Może to być wyzwanie, wdzięczność czy miłość. Ten typ piosenki spotykany jest również w stylach regional, contemporânea oraz w sambie i można je zaśpiewać w dowolnym momencie w czasie trwania roda.
Louvação
Za raz po Ladainha śpiewana jest „Louvacão” (pochwała). To integralna z Ladainha responsoryczna pieśń w formie dialogu między śpiewającym liderem, a resztą grupy, która powtarza zwrotkę wokalisty. W tym momencie uczestnicy zaczyna klaskać do granego rytmu, który raczej jest powolny. Jest to sposób na powitanie obecnych capoeiristas, mistrza i samej gry. Zazwyczaj zawiera pochwały mistrzów lub samej capoeira. Czasem przekazuje ostrzeżenie dla graczy lub zachętę do zabawy. W momencie zaśpiewania standardowej zwrotki i odpowiedzi chóru, lider daje znak berimbau, że gra może się rozpocząć.
Mestre: Iêee Viva meu Mestre…
Chorus: Iêee Viva meu Mestre Camará
Mestre: Iêee a capoeira…
Chorus: Iêee a capoeira
Mestre: Iêee agua de beber…
Chorus: Iêee agua de beber Camará
Corrido
Corrido to dynamiczne i krótkie pieśni śpiewane podczas samej gry capoeira. To podstawowy typ piosenek śpiewany we wszystkich grupach i stylach. Każde corrido posiada swoją własną linię melodyczną. Mają one szybkie tempo i są śpiewane w formie pytań i odpowiedzi między liderem a grupą. Corrido często komentują akcję w roda, zachęcają graczy do większego zaangażowania i podtrzymują energię walki.
Jednym z popularnych corrido jest „Paranauê”, które motywuje uczestników do pokazania swoich najlepszych umiejętności, a także „adeus adeus”, którą często śpiewa się na zakończenie roda.
Quadra
Quadra to najpopularniejsze krótkie, czterowersowe pieśni, które są łatwe do zapamiętania i śpiewania. Są mniej formalne niż ladainha i często mają humorystyczny lub lekko ironiczny charakter. Quadra są śpiewane podczas mniej formalnych momentów w roda. Między innymi Mestre Bimba doskonalił się w quadraas i nagrał niektóre z nich. Chciał nimi po części zastapić ladainhas, dlatego też linia melodyczna w nich jest podobna.
W dzisiejszych czasach niektóre corridos zaczęły przebierać dłuższe formy, wciąż pozostając w kanonie czterowersowej formy wymyślonej przez Mestre Bimba. Pomimo, iż każda ma odeminną linię melodyczną i 4 wersowe zwrotki przeplatane, dłuższymi refrenami chóru, także nazywane są quadras. Rzadziej opowiadają o wydarzeniach z roda, a częściej opowiadają historię capoeira i legendarnych postaci. Ze względu na swoją liryczność częściej się je śpiewa przy wolniejszych rytmach na berimbau.
Jakie rodzaje piosenek śpiewa się w Arue Capoeira?
Każdy styl capoeira charakteryzuje się dominacją innych rodzajów pieśni. W naszej grupie ze względu na grane przez nas rytmy na berimbau: Sao Bento Pequeno de Angola i Sao Bento Grande de Angola śpiewamy głównie:
- Ladainha
- Chulas
- Quadras
- Corridos
Zauważyć jednak trzeba, że dzisiejsze piosenki i różne podejście grup do ich kategoryzowania powodują, że czasem trudno przypisać pieść do jednego rodzaju. Zdarza się, że dłuższe quadras lub chule traktuje się jak corridos i odwrotnie, a niekiedy w kategoryzowaniu pomija się refreny. Muzyczny świat capoeira jest bogaty, ale ze względu na przekazywane jedynie ustne ustalenia bywa on nie spójny.
Rola muzyki w treningach i pokazach
Muzyka w capoeira nie jest tylko tłem – jest integralną częścią treningów i pokazów. Nadaje tempo i rytm ruchom, tworzy odpowiedni nastrój i motywuje uczestników. Pieśni pomagają w synchronizacji ruchów i zwiększają zaangażowanie graczy. Przekazują w sposób ustny historię capoeira i Brazylijczyków, a często nie ma innych tekstów świadczących o historii capoeira.
- Muzyka daje nam energię
Muzyka i piosenki odgrywają fundamentalną rolę w capoeira, tworząc wyjątkową atmosferę, która jest jednocześnie duchowa, energiczna i pełna historii. Każdy rodzaj pieśni ma swoje unikalne miejsce i funkcję w praktyce tej sztuki walki. Jeśli chcesz zanurzyć się w ten egzotyczny świat, zrozumienie i docenienie muzyki jest kluczowe. Zachęcamy do udziału w treningach, poznawania różnorodności piosenek i doświadczania magii capoeira na własnej skórze.
Źródła (m.in.)
- przekaz ustny Mestre Sandalha
- https://capoeira.lodz.pl/dokuwiki/doku.php?id=piosenki
- Matthias Röhrig Assunção, 2005; „Capoeira. The History of an Afro-Brazilian Martial Art”
Poniżej znajdziecie kilka najpopularniejszych utworów, które najczęściej śpiewamy na roda w naszej grupie.
Catarina Paraguassú
Catarinaêêê Catarina
Catarinaêêê Catarina
Princesa índia
Da tribo Tupinambá
Vou na Ilha de Itaparica
Onde nasceu Catarina
Coro: Catarinaêêê Catarina….
O amor de Catarina
Navalha não corta não
Leva um lenço de seda
Estrela de Salomão
Coro: Catarinaêêê Catarina….
Seu nome será lembrado
Nas histórias e nas cantigas
Sai,sai Catarina
Saia do mar venha ver Idalina
Coro: Catarinaêêê Catarina….
Catarina é Paraguassú
Caramurú é Deus do fogo
Tá na história do Brasil
E na origem do meu povo
O Areia
O areia, o areia do mar
O areia, o areia
O areia le le, o areia
O areia, o areia
Sai do meu caminho
Areia
Deixa eu passar
Areia
Sou pequnininho
Areia
Mais eu chego lá
Areia
O areia, o areia do mar
O areia, o areia
O areia le le, o areia
O areia, o areia
Areia da praia
Areia
Areia do mar
Areia
Joga capoeira
Areia
Filhos d’Iemanja
Areia
Santo Antonio quero agua
Santo António, quero água
Santo António, quero água
Quero água pra beber
Quero água pra lavar
Quero água pra benzer
Quero água
Quero água pra beber
Quero água pra lavar
Quero água pra beazer
Quero água
Ela me chama
Ela me chama
Ela te quer
A Capoeira encanta
É luta de bater com pé, Capoeira vem
O mestre mandou chamar
Chorus: Capoeira vem
Eh bate palma pra animar
Capoeira vem
Capoeira vai rolar
Capoeira vem
Me chamou pra vadiar
Capoeira vem
Eh bate palma pra animar
Capoeira vem
O lae la la e la
Capoeira vem
Tamo junto
Tamo junto, misturado
Quando o berimbau tocar
Me diga quem é você
vamos vadiar
[Tamo junto, misturado
Quando o berimbau tocar
Me diga quem é você
vamos vadiar]
Me diga quem é você
[Vamos vadiar]
Mano meu camarada
Irmão pra vida inteira
Com certeza é presente de Deus
Essa linda capoeira
[Tamo junto…..]
Me diga quem é você
[Vamos vadiar]
Chega junto devagar
Sabendo como chegar
Quem já deu a volta ao mundo
Pisa no chão devagar
Voce disse um dia
Você disse um dia
que jogar capoeira
era coisa de animal
praticada por marginal
Muito tempo se passou
você não se cuidou
Capoeira eu pratiquei
hoje eu ja me formei
Olhando prá você
não posso me conter
só consigo apenas sentir muita pena
Olha só como Deus é bom
confortou meu coração
minha vida é brincadeira
me fez um capoeira
agora só posso me orgulhar
pois não me canso de cantar
Oi lá e la e lá
oi la e la e lááááaáa´
oi la e la e láaaaa
Guerreiro Aruê
Hoje eu vou me declarar
Hoje eu vou dizer à ela
Quando o berimbau chamar
Vai parar o tempo, vai tremer a terra
Le lê lê lê lê
Le lê lê lê lê sou quilombola
Sou guerreiro Aruê (Coro)
Quem gosta de roda boa, aqui é o lugar
Terreiro de capoeira, assim é meu ganzuá
Tem jogo de bamba, tem axé e tem dendê
E quando o mestre chegar o caldeirão vai ferver
(lê lê lê lê lê)
Le lê lê lê lê sou quilombola
Sou guerreiro Aruê (Coro)
Aqui é o meu lugar
E assim sempre vai ser
Está marcado em minha alma
A ferro e fogo, Aruê
(lê lê lê lê lê)
Le lê lê lê lê sou quilombola
Sou guerreiro Aruê (Coro)
A Deus eu não peço sorte
A Deus só peço perdão
Pois até depois da morte
Eu vou levar no coração
(lê lê lê lê lê)
Le lê lê lê lê sou quilombola
Sou guerreiro Aruê (Coro)
Tava na beira
Tava na beira da praia vendo que maré fazia
Tava na beira da praia vendo que maré fazia (Coro)
Tava na beira da praia vendo que maré fazia
Tava na beira da praia vendo que maré fazia
Quando eu ia ela voltava
Quando eu volto ela ia (Coro)
Quando eu ia ela voltava
Quando eu volto ela ia
Mas eu ia ela voltava
Quando eu volto ela ia
Beira mar ioiô
Beira mar ioiô Beira mar iaiá
Beira mar ioiô Beira mar iaiá (coro)
Beira mar ioiô Beira mar iaiá
Beira mar ioiô Beira mar iaiá
Beira mar beira mar
É de ioiô (coro)
Beira mar beira mar
É de iaiá
Beira mar beira mar
É de ioiô
Beira mar beira mar
É de iaiá
Quem Vem Lá Sou Eu
O quem vem la sou eu
O quem vem la sou eu
Mesmo que o mundo parar eu nao paro
Quem vem la sou eu
O quem vem la sou eu
O quem vem la sou eu
Mesmo que o mundo parar eu nao paro
Quem vem la sou eu (coro)
É… O Mestre que commanda a roda
Pra mim hoje é o berimbau
Tocando Benguela, Iuna
Angola e Regional
O quem vem la sou eu…
É… A roda quando é de Bamba
Não depende da graduação
Depende postura do jogo
E da disposição
O quem vem la sou eu…
A minha capoeira
não empresto a ninguem
Minha capoeira tem valor
Eu não dou a ninguem
O quem vem la sou eu…
